Varant Ürün Grupları

Varantların vadeleri boyunca piyasa değeri üzerindeki birincil etken dayanak varlığın/göstergenin değeri ve oynaklığıdır. Piyasa oynaklığı seviyesi, gerçek oynaklık ölçümlerine ek olarak, büyük oranda söz konusu piyasa oynaklığına karşı yatırımcılara koruma sağlayan araçların fiyatları ile belirlenir. Bu araçların fiyatları, genel olarak opsiyon ve türev araçları piyasalarındaki arz ve talep ile belirlenir. Bunlar ise, gerçek piyasa oynaklığı, beklenen oynaklık, makro ekonomik faktörler ve spekülasyonlar gibi faktörlerden etkilenmektedir.

Bir varantın riskini değerlendirmek söz konusu olduğunda, genellikle dikkate alınan değerler kaldıraç, vadeye kalan gün sayısı ve deltadır.

Aşağıda yer alan tabloda, delta ve vadeye kalan gün sayısına göre varantlarımızın ürün grupları gösterilmektedir. Genel bir kural olarak, delta ne kadar düşükse ve vade ne kadar kısaysa, toplam kayıp riski o kadar yüksek olur. Özellikle çok düşük deltaya sahip ve vadesine birkaç gün kalan alım ve satım varantları risklidir. Yüksek deltaya sahip varantlar, nispeten daha düşük bir risk taşısalar da, en kötü senaryoda, yatırımın tümüyle kaybına neden olabilirler.

Delta nedir?

Delta, en iyi şekilde, bir duyarlılık metriği olarak tanımlanabilir. Dayanak varlığın bir birim artması veya azalması durumunda varantın fiyatının ne kadar değişeceğini gösterir. Delta bu nedenle sabit değil, değişken bir metriktir ve Black-Scholes modeline göre yaklaşık olarakhesaplanır. Alım varantları için, delta değeri 0 ile 1 arasındadır. Satım varantları içinse, delta değeri -1 ile 0 arasındadır.

Örneğin, Bir Türk hissesi için bir alım varantının 0,75 (veya %75) deltası olduğunu varsayalım. Oran 0,50'dir. Hisse fiyatının 1 TL değişmesi durumunda varant (0,75 x 0,50) 0,375 TL değişecektir. Delta hakkında daha fazla bilgi için “Varant deltası nedir"? adlı makaleyi okuyabilirsiniz?

Vade sonunda varantların karda, zararda ve başa baş olma durumları

Alım Varantı

Alım varantlarında, yatırımcılar vade sonunda dayanak varlığın/göstergenin uzlaşı fiyatının işleme koyma fiyatından yüksek olduğu ölçüde yatırımcılar varant adedini temsil eden nakit bir tutarı herhangi bir bildirime gerek duyulmadan alacaktır. Fakat dayanak varlığın/göstergenin vade sonundaki uzlaşı fiyatı işleme koyma fiyatına eşit veya bu fiyattan daha düşükse, varantları ellerinde bulunduran yatırımcılar yatırımlarından herhangi bir getiri elde edemeyeceklerdir.

Vade sonunda varantların karda, zararda ve başa baş olma durumu aşağıdaki gibi olacaktır:

Dayanak Varlık/Gösterge Vade sonu Uzlaşı Fiyatı > İşleme Koyma Fiyatı = Karda

Dayanak Varlık/Gösterge Vade sonu Uzlaşı Fiyatı = İşleme Koyma Fiyatı = Başa baş

Dayanak Varlık/Gösterge Vade sonu Uzlaşı Fiyatı < İşleme Koyma Fiyatı = Zararda

Alım varantlarında vade sonunda varantın karda olma durumunda dayanak varlık/gösterge uzlaşı fiyatı ile işleme koyma fiyatı arasındaki fark nakdi olarak varant sahibine ödenir. Eğer varant zararda veya başa baş ise herhangi bir ödeme yapılmaz ve varant değersiz olarak itfa olur.

Satım Varantı

Satım varantlarında yatırımcılar vade sonunda dayanak varlığın/göstergenin uzlaşı fiyatının işleme koyma fiyatından düşük olduğu ölçüde varant adedini temsil eden nakit bir tutarı herhangi bir bildirime gerek duyulmadan alacaktır. Fakat dayanak varlığın/göstergenin vade sonundaki gösterge uzlaşı fiyatı işleme koyma fiyatına eşit veya bu fiyattan daha yüksekse, varantları ellerinde bulunduran yatırımcılar yatırımlarından herhangi bir getiri elde edemeyeceklerdir.

Vade sonunda varantların karda, zararda ve başa baş olma durumu aşağıdaki gibi olacaktır:

Dayanak Varlık/Gösterge Vade sonu Uzlaşı Fiyatı < İşleme Koyma Fiyatı = Karda

Dayanak Varlık/Gösterge Vade sonu Uzlaşı Fiyatı = İşleme Koyma Fiyatı = Başa baş

Dayanak Varlık/Gösterge Vade sonu Uzlaşı Fiyatı > İşleme Koyma Fiyatı = Zararda

Satım varantlarında vade sonunda varantın karda olma durumunda işleme koyma fiyatı ile dayanak varlık/gösterge uzlaşı fiyatı arasındaki fark nakdi olarak varant sahibine ödenir. Eğer varant zararda veya başa baş ise herhangi bir ödeme yapılmaz ve varant değersiz olarak itfa olur.

Alım / satım varantlarının “karda” olması durumu

Bir hisseye dayalı bir alım varantı, payın rayiç fiyatı alım yönündeki işleme koyma fiyatının üzerindeyse "kârda" olur. 23 TL varsayılan taban fiyatı ile, pay fiyatı 23 TL'nin üzerindeyken söz konusu alım varantı her zaman "kârda" olur.

Söz konusu alım varantı ile, alım vadesi içinde veya bitiminde, pay fiyatı 23 TL'nin üzerinde olsa dahi, 23 TL fiyattan bu hisseyi satın alma hakkınız vardır. Alım yönündeki işleme koyma fiyatı ile pay fiyatı arasındaki bu fark, varantın içsel değeri olarak adlandırılır.

Bir hisseye dayalı bir satım varantı, payın rayiç fiyatı alım yönündeki işleme koyma fiyatının altındaysa "kârda" olur. 23 TL varsayılan işleme koyma fiyatı ile, pay fiyatı 23 TL'nin altındayken bu satım varantı her zaman "kârda" olur.

Söz konusu satım varantı, satım vadesi içinde veya bitiminde, pay fiyatı 23 TL'nin altında olsa dahi, 23 TL fiyattan bu hisseyi satma hakkı sunar. İster alım ister satım varantı olsun, "kârda" olan her varantın her zaman bir içsel değeri vardır.

Alım / satım varantlarının "zararda" olması durumu

Bir alım varantının işleme koyma fiyatı, dayanak varlığın fiyatının üzerinde olduğunda, ilgili alım varantı "zararda"dır. 23 TL varsayılan alım varantı taban fiyatı ile, pay fiyatı 23 TL'nin altındayken bu alım varantı her zaman "zararda" olur.

Söz konusu satım varantının işleme koyma fiyatı, dayanak varlık fiyatının altında olduğunda, ilgili satım varantı "zararda"dır. Satım varantı işleme koyma fiyatının 23 TL olduğu varsayılırsa, pay fiyatı 23 TL'nin üzerindeyken bu satım varantı her zaman "zararda" olur."Zararda" olan bir varantın herhangi bir içsel değeri yoktur.

Alım / satım Varantlarının "başa baş" olması durumu

Payın rayiç fiyatı, varantın işleme koyma fiyatına eşit olduğunda, bu hisseye dayalı hem alım hem de satım varantları "başa baş" olur. Hisse tam olarak 23 TL, ve alım veya satım taban fiyatı da 23 TL ise, söz konusu varant "başa baş" olur. Taban fiyatı 23 TL olan bir alım veya satım varantı, 23 TL'den pay alma veya satma hakkı sunar. Ancak pay fiyatı tam olarak 23 TL ise, hiçbir avantajınız olmaz. "Başa baş" olan bir varantın herhangi bir içsel değeri yoktur.

Delta ve risk

Genel bir kural olarak, varant ne kadar "zararda" olursa, delta sıfıra o kadar yakın olur. Öte yandan, "kârda" olan varantlar, "başa baş" ve "zararda" olan varantlardan daha yüksek delta değerine sahip olma eğilimindedir. Varant açıkça "kârda" ise delta -1 veya 1 değerlerine çok yakındır. Değer 0,5 veya -0,5 ise varant "başa baş" olmaya yakındır. Bu özel durumda, işleme koyma fiyatı tam olarak dayanak varlık fiyatının değeridir.

Vadeye kalan gün sayısı ve risk

Bir varant için "vadeye kalan gün sayısı", ürünün itfa tarihine kadar olan süreyi ifade eder. Bu süre zarfında, yatırımcı dayanak varlığı alma veya satma hakkına sahiptir. En geç vade gününde, alıcının mı satıcının mı kâr edebildiğine karar verilir.

Varantın "zararda" olması durumunda, vadeye kalan süre ne kadar uzun olursa, dayanak varlığın istenilen yönde hareket etme şansı o kadar yüksek olur. Diğer her şey eşit olduğunda, vadeye kalan süre azaldıkça bir varantın zaman değeri ve dolayısıyla fiyatı da düşecektir. Vade sonu tarihi ve saatinde, bir varantın zaman değeri 0'dır. Sadece kendi içsel değerine haizdir. Bu yüzden, vadesine 15 günden az kalan varantlar en yüksek risk taşıyan ürünler olarak sınıflandırılır.