Yatırımcılar, genellikle, ayı piyasalarını ve akabinde gelen ekonomik durgunlukları iki seçenekli olaylar olarak görürler; ya vardır ya yoktur. Ama gerçekte, ayı piyasalarının ölçüsü ve derinliği geniş bir çeşitliliğe sahiptir. Aynı şey boğa piyasaları için de söylenebilir. Bu makalede, Goldman Sachs Research ekibinin güncel piyasa koşullarını nasıl analiz ettiğini anlatıyoruz.
3 ayı piyasası türü
ABD verilerini referans alarak uzun vadeli geçmişi incelediğimizde farklı ayı piyasası türlerinin olduğunu görüyoruz. Bunların her biri, farklı faktörlerden tetiklenerek ortaya çıkıyor ve farklı özellikler taşıyor. Ayı piyasalarını üç kategoriye ayırıyoruz:
1. Yapısal ayı piyasaları: Yapısal dengesizlikler ve finansal balonlardan tetiklenir. Genellikle, deflasyon gibi bir ‘fiyat’ şoku yaşanır ve bir bankacılık kriziyle devam eder.
2. Dönemsel ayı piyasaları: Faiz oranlarının artması, ekonomik durgunlukların yaklaşması ve kârların düşmesinden tetiklenir. Dönemsel ayı piyasaları ekonomik döngünün bir parçasıdır.
3. Olaya dayalı ayı piyasaları: Tek seferlik bir ‘şok’ olayla tetiklenir, yerel bir ekonomik durgunluğa yol açmaz veya geçici olarak ekonomik döngüyü bozar. En sık görülen olaylar savaşlar, petrol fiyatı şokları, gelişmekte olan piyasalardaki krizler veya teknik piyasa bozulmalarıdır. Ayı piyasasını ortaya çıkaran başlıca faktör, başlangıçta görülen faiz arttırımları değil, risk primlerinin* yükselmesidir.
Ayı piyasası türlerine bakıldığında, standart bir dönemsel veya olaya dayalı ayı piyasasında, genellikle, piyasalar %30 civarında düşer, ama bunların yaşanma süresi farklı olabilir. Dönemsel ayı piyasaları ortalama iki yıl sürer ve başladığı noktaya tamamen geri dönmesi beş yılı bulabilir. Olaya dayalı ayı piyasaları ise yaklaşık sekiz ay sürer ve bir yıl içinde toparlanır. Yapısal ayı piyasaları, bu üçünün arasında en büyük etkiye sahip olan türdür. Bu tür ayı piyasası görüldüğünde, üç yılı aşabilen bir süre zarfında %60’ a yakın bir düşüş görülür ve piyasaların yeniden toparlanması on yılı bulabilir.
Resim 1, 2 ve 3: 1800’lü yıllardan itibaren ABD ayı piyasaları ve toparlanmaları
Turuncu karolar, 2. Dünya Savaşı sonrası ortalamalardır.
Kaynak: Goldman Sachs Global Investment Research; Tarih: 07.09.2022
Farklı ayı piyasası örnekleri
Yapısal ayı piyasalarına örnek olarak 1929 yılında Wall Street’in iflas etmesiyle yaşanan çöküş, 1989-1990 yıllarında Japonya’da yaşanan kayıplar ve 2007-2008 yıllarındaki Global Finans Krizi gösterilebilir. Birbirine benzer koşullara sahip bu olayların her birinde geniş çaplı varlık balonları, öfori, özel sektörün durumu lehine çevirme çabaları ve en nihayetinde bankacılık krizleri yaşandı. Öte yandan, pandemi döneminde görülen ayı piyasası, olaya dayalı bir düşüştü. Pandemi ortaya çıktığında ekonomi görece dengedeydi, büyüme ve enflasyon oranları düşük ve stabildi. Beklenmedik bir durum yaşandığı ve ilk büyüme şokunun aşırı nitelikte olduğu doğrudur; ancak geçmişte yaşanan olaya dayalı ayı piyasalarına benzer bir şekilde, politik desteğin ölçüsü ve kapsamı sayesinde piyasalardaki şok çabuk atlatıldı ve hızla toparlanıldı.
An itibarıyla hangi ayı piyasası türündeyiz?
Mevcut ayı piyasasının altındaki faktörlere baktığımızda, genel olarak, yapısal değil dönemsel olduğunu görüyoruz. Bazı önemli yapısal değişimler yaşanıyor olsa da bunların etkisi, mevcut düşüşün ölçüsü ve büyüklüğüne değil, gelecekteki getirilere olacaktır.
Farklı türlerde ayı piyasalarının öncesi ve sonrasında görülen özellikler
Kaynak: Goldman Sachs Global Investment Research; Tarih: 07.09.2022
Resim 4: Ayı piyasasından boğa piyasasına geçişi anlamak
Goldman Sachs Research tarafından yatırım döngülerini anlamak için kullanılan çerçevede, çoğu döngünün dört ana aşaması bulunuyor:
Çaresizlik aşaması: Piyasaların zirveden inip dibi gördüğü ve genellikle ayı piyasasının ortaya çıktığı dönem.
Umut aşaması: Piyasaların dipten güçlü bir şekilde kademe kademe yükselmeye başladığı, yaklaşık 10 ay süren kısa bir dönem. Bu dönemde yaşanan yükselişler, ekonomik döngüde bir dibin daha eli kulağında olduğu ve gelecekte kârların büyüyebileceği beklentisiyle yaşanır.
Büyüme aşaması: Kazançlardaki büyümenin getirileri desteklediği, genellikle daha uzun olan (yaklaşık 43 ay) bir dönem.
İyimserlik aşaması: Bir sonraki piyasa düzeltmesi için koşulların olgunlaştığı, döngünün son aşaması olan dönem.
Umut aşaması (yeni bir boğa piyasasının başlangıcı), çoğunlukla, ekonomik durgunluk dönemlerinde ekonomi zayıf ve haberler kötüyken başlar. Yıllık bazda, Umut aşaması en güçlü (ama en kısa) aşamadır ve boğa piyasası getirilerinin üçte ikisi bu dönemde elde edilir. Yatırımcıların bu dönemi kaçırmamaları çok önemlidir.
Resim 5: Ortalama getiriler boğa piyasasının üç aşamasına neredeyse eşit şekilde dağılmış olsa da…
Boğa piyasasının 3 aşamasında ortalama getiriler
Kaynak: Datastream, Goldman Sachs Global Investment Research
Resim 6: …Bu dönemlerin süreleri değişkenlik gösteriyor
Aşamalar genelinde yıllık getiriler
Kaynak: Datastream, Goldman Sachs Global Investment Research; Tarih: 07.09.2022
Peki, yatırımcılar, ayı piyasasında görülen herhangi bir toparlanmanın, genel bir düşüş trendindeki geçici bir ralliden ibaret olmadığını nasıl anlayabilirler? Piyasalardaki bir toparlanmanın, basit bir ayı piyasası rallisi mi yoksa gerçekten bir yükseliş başlangıcı mı olduğunu, geçmiş verileri inceleyerek net bir şekilde görebiliriz.
Piyasalarda yaşanabilecek farklı gelişmelerin olasılığını gerçek zamanlı olarak analiz etmeye çalışan bir yatırımcı için, ayı piyasasının dibinde ortaya çıkabilecek belirli koşulları anlamak çok faydalı olabilir.
Geçmiş verilere baktığımızda, ekonomik durgunluk içeren dönemsel ayı piyasalarından toparlanmayı tetikleyen 4 piyasa koşulları seti olduğunu görüyoruz:
1. Ucuz değerlemeler: Yatırımcılar ekonomik durgunluk beklediklerinde değerlemeler düşüşe geçer. Gelgelelim, düşük değerlemeler, piyasa toparlanması için gerekli bir koşul olsa da kendi başına yeterli değildir.
2. Ekonomik faaliyetlerin gerileme hızının dibi görmesi: Büyüme oranı “güçlü ama yavaşlamakta” değil de “çok zayıf ama iyileşmekte” olduğunda hisse senedi piyasaları daha iyi performans sergilemeye başlar.
3. Faiz oranları ve enflasyonun zirveye ulaşıyor olduğu hissi: Zayıf büyüme ve düşük değerleme faktörlerine ek olarak, enflasyon ve faiz oranlarıyla ilgili endişelerin azalması da iyileşme sürecine katkıda bulunan faktörlerdir.
4. Yatırımcıların negatif pozisyon almaları: Geçmiş verilere bakıldığında, genel piyasa dipleri ile hisse piyasalarındaki dipler çoğunlukla aynı anda yaşandı.
Güncel değerlendirme: Piyasanın dibi gördüğü dönemlerde görülen seviyelerde değiliz. Hisse piyasalarında istikrarlı bir dip görülmeden önce, piyasalar daha kötü bir büyüme ve faiz oranı kombinasyonunu fiyatlayabilir.
Yatırımcılar, yatırım kararlarını verirken, bu raporu sadece faktörlerden biri olarak nitelendirmelidir. Geçmiş performans gelecek performansın göstergesi değildir.
* Risk primi, bir varlığın, risksiz getiri oranının üzerinde kazandırması beklenen yatırım getirisidir. Yatırımcıların, ekstra risk alarak kazanabilecekleri ödemeyi temsil eder.
Kaynak: “Bear Repair; The Bumpy Road to Recovery” (Ayı Tamiri; Toparlanmaya Giden Engebeli Yol). Yayınlanma tarihi: 7 Eylül 2022. Yayınlayan: Goldman Sachs Investment Research. Hazırlayanlar: Peter Oppenheimer, Guillaume Jaisson, Sharon Bell, Lilia Peytavin.
Fotoğraf sahipleri: Adobe Stock – 1. Resim: gopixa, 2. Resim: m.mphoto